Naar overzicht

Geschiedenis van Alphen aan den Rijn

— 4 reacties

De huidige gemeente Alphen aan den Rijn kende in de Romeinse tijd twee belangrijke legerplaatsen (‘castella’): Nigrum Pullum (bij Zwammerdam) en Albanianae (in Alphen aan den Rijn). De Romeinse legerplaatsen lagen langs de Oude Rijn aan de Romeinse rijksgrens. Met de Germaanse invallen in de vierde eeuw verdween de Romeinse militaire aanwezigheid. Dat Albanianae later onder de naam Alfna weer opduikt, lijkt te duiden op een ononderbroken bewoning.

Romeinse periode

In de Romeinse tijd vormde de Rijn de noordelijke grens van het grote Romeinse Rijk, de Neder-Germaanse Limes. Het Rijk strekte zicht uit van Engeland tot Syrië en van Roemenië tot Marokko. Langs deze Neder-Germaanse Limes, in 2021 erkend als UNESCO Werelderfgoed, bouwden de Romeinen castella, versterkte forten, om de grens te bewaken. In Alphen aan den Rijn, aan wat nu de Oude Rijn heet, stond het verdedigingsfort Albanianae. Iets verderop in Zwammerdam stond het fort Nigrum Pullum. Hoe dit laatste fort eruit heeft gezien kun je ervaren in de online applicatie TimeTravel.

Nigrum Pullum In de online applicatie Timetravel

Zwammerdam is ook de plek waar tussen 1971 en 1974 zes Romeinse schepen werden opgegraven. Drie van deze schepen waren grote vrachtschepen en ideaal voor het vervoeren van grote hoeveelheden goederen via het water. De schepen zijn gerestaureerd en te zien in Museumpark Archeon. In het museumpark is bovendien een compleet Romeins stadje nagebouwd zodat je het ‘Romeinse’ leven zelf kunt ervaren. In Ipse de Bruggen Zwammerdam, de vindplaats, is een bezoekerscentrum geopend. Hier kun je archeologische opgravingen bekijken of gezellig lunchen.

Een van de Zwammerdamschepen. Foto: Floris Scheplitz, Erfgoedhuis Zuid Holland

Middeleeuwen

Ergens in de tweede helft van de derde eeuw verlaten de Romeinen de forten langs de Rijn. In 476 valt het Romeinse Rijk definitief. Over het leven na deze tijd zijn geen archeologische sporen gevonden, mogelijk dat men oude Romeinse munten bleef gebruiken. De enige aanwijzing dat er in die tijd nog mensen langs de Limes leefden, zijn de plaatsnamen en waternamen die opduiken met een oorsprong van voor de middeleeuwen. Zo duikt het plaatsje Alfna op in een geschrift van de Sint-Maartenskerk in Utrecht uit de 9e a 10e eeuw.

Een deel van de toegangspoort van fort Albanianae. Foto: Provinciaal Depot Zuid-Holland.

De ruïne van het Romeinse fort werd rond dezelfde periode afgebroken om de bouwmaterialen te kunnen hergebruiken. Op de plaats van het badhuis in Albaniana wordt een kerkje gebouwd, tegenwoordig staat hier de Adventskerk. Ook bestond rond die tijd de nederzetting Svadenburg, het latere Zwammerdam. Pas in het begin van de dertiende eeuw komen we ook de plaats Arlendervene (Aarlanderveen) tegen, en later diezelfde eeuw het dorp Oudshoorn. De moerassige veengronden in de omgeving werden veelal in de middeleeuwen ontgonnen.

En wist je dat er een heus kasteel stond in Alphen? In de dertiende eeuw wordt er melding gemaakt van het Hof van Alfen, dat aan de zuidelijke oever van de Molenvliet lag.

Hof van Alfen door François van Bleyswijck, 1714 (Universiteitsbibliotheek Leiden).

Wapenhandschoenen van Slag bij Alphen

Alphen speelde vervolgens een rol in de Hoekse en Kabeljauwse Twisten, een ingewikkelde burgeroorlog binnen het graafschap Holland die anderhalve eeuw duurde. In 1426 trok het leger van Jacoba van Beieren ten strijde tegen een leger van huurlingen uit Vlaanderen tijdens de Slag van Alphen. Het archeologisch bewijs van deze Slag bij Alphen ontbrak lange tijd, maar uiteindelijk werden een paar jaar geleden per toeval wapenhandschoenen gevonden. Deze wapenhandschoenen zijn tot november 2023 te bewonderen in de tentoonstelling Strijd in de Graventijd in het Archeologiehuis Zuid-Holland.

Wapenhandschoen. Foto uit Archeologische Kroniek 2019

Wateroverlast

In de zestiende eeuw kregen de inwoners van Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn regelmatig te maken met wateroverlast doordat dijken doorbraken of opzettelijk werden doorgestoken (zoals tijdens het beleg van Leiden in 1574).

In 1672, het zogeheten Rampjaar, werden de Nederlanden aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Keulen en Münster. Toen de Franse troepen naderden, werden de polders ten oosten van Alphen onder water gezet om deze troepen tegen te houden.

Het Nederlandse leger verbleef in een fort bij de Goudse sluis, onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. Veel mocht het niet baten: door de strenge winter vroren de ondergelopen polders dicht en konden de Fransen zich alsnog verplaatsen. De boeren van Aarlanderveen, Nieuwkoop en Zevenhoven schoten te hulp en dankzij hen werden de Fransen naar het zuiden verdreven. De Goudse Sluis bestaat niet meer, maar de naam Gouwsluis herinnert ons aan deze plek.

Ook inklinking van de grond, veroorzaakt door de lokale turfwinning, droeg bij aan toenemende wateroverlast. Eind achttiende eeuw begon men de ontstane waterplassen droog te leggen.

Kaart uit 1687 van de regio

Economie

De Oude Rijn was van groot belang: het transport over de rivier zorgde voor veel economische activiteit en werkgelegenheid, zeker toen in 1664 een trekschuit ging varen tussen Utrecht en Leiden. Vóór de komst van de industrie (vanaf 1860) waren de belangrijkste bronnen van inkomsten in de dorpen: landbouw, veenderij, nijverheid en transport en handel.

Buitenplaatsen

In de zestiende en zeventiende eeuw kochten rijke burgers buitenplaatsen, zodat ze de zomers in de stad konden ontvluchten. De stad was in die tijd een soort open riool, dit zorgde voor een enorme stank en een makkelijke verspreiding van ziektes. In de zeventiende tot negentiende eeuw lagen er in en bij Alphen 46 buitenplaatsen. Alphen was een aantrekkelijke plek voor bewoners uit steden als Leiden, Gouda, Woerden, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Het lag aan de trekvaartroute Leiden - Utrecht, de trekvaart was de intercity van toen. Er was iedere dag, behalve zondag, een hoge frequentie van vaarten in beide richtingen. Alphen kon dus makkelijk en snel worden bereikt vanuit de steden met een trekvaartverbinding.

Prentkaart Villa Nuova

Groei

In 1918 werden Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn samengevoegd tot één gemeente; Oudshoorn groeide later aan Alphen vast. In 1964 werd ook Zwammerdam aan de gemeente Alphen aan den Rijn toegevoegd. Die kende inmiddels een forse industrie en bleef in daaropvolgende decennia groeien. Tegenwoordig telt de gemeente Alphen aan den Rijn - die sinds 2014 is gefuseerd met de gemeentes Boskoop en Rijnwoude - ca. 107.000 inwoners.

4 reacties

Anoniem 19 januari 2022

er zit een typefout in de naam van dit item

Redactie 20 januari 2022

Dag Anoniem, oeps , inderdaad. Dank voor het doorgeven, we hebben het aangepast!

anoniem 06 maart 2022

het is zo leuk om te lezen , maar kan er iets meer informatie over de romeinse tijd in

j f egtberts nieuwkoop 18 juni 2023

ik kom de naam alphen aan den rijn als plaats al tegen in bourgondische vorstendommen 1363-1477 al tegen zie boek de bourgondiers van bart van loon in dit boek komt alphen meerdere malen voor !

Plaats een reactie

Verzenden

Ontdek meer

Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?

Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.

Ontvang de laatste verhalen in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.