Naar overzicht

De geschiedenis van Delftse drukkerij Van Der Drift

Carla van der Drift
17 december 2024

Vanaf 1900 speelde Drukkerij Van der Drift een belangrijke rol in Delft en omgeving. Wat begon met handzetsel en traditionele boekdruk, groeide uit tot een moderne drukkerij met offset-technologie, gespecialiseerd in boeken, kranten en drukwerk van hoge kwaliteit. Het familiebedrijf was niet alleen innovatief, maar drukte tijdens de oorlogsjaren ook illegale bladen. Lees er meer over in dit ingezonden verhaal door Carla van der Drift.

Rond 1440 werd de boekdrukkunst in Europa uitgevonden door de Duitser Johannes Gutenberg. Hij drukte boeken met behulp van losse letters. In China was men al eerder bekend met de boekdrukkunst. Dit was een belangrijke uitvinding want voor die tijd werden alle boeken met de hand (over)geschreven en daar ging veel tijd in zitten. Veelal werd dit door monniken in kloosters gedaan. Met de boekdrukkunst kon men sneller kennis en informatie verspreiden. Een geschrift of boek kon door middel van een drukpers worden vermenigvuldigd. Enkele eeuwen later (17e eeuw) verschenen ook de eerste kranten.
Tot medio 19e eeuw bleef dit drukproces vrijwel onveranderd. Tijdens de industriële revolutie begon er iets in te veranderen.

De drukkerij

Elke stad van belang had vanaf eind 15e eeuw één of meer drukkerijen. Dat gold ook voor de stad Delft. Een belangrijke drukkerij was Drukkerij/uitgeverij Van der Drift die omstreeks 1900 werd opgericht door A.J.M. van der Drift (1887-1967) aan de Koornmarkt 34 te Delft. Hij voegde daar een heel blok panden van de Molsteeg aan toe. Samen werd dit één groot bedrijfspand. A.J.M. v.d. Drift was van beroep boekdrukker. Zijn bedrijf drukte boeken, prentbriefkaarten met een afbeelding erop, visitekaartjes, pamfletten, affiches en allerlei andere drukwerk. Jarenlang drukte de drukkerij bijvoorbeeld affiches voor tentoonstellingen van museum Prinsenhof te Delft. Ook werden er kranten gedrukt.

In 1932 kwam zoon Henk van der Drift op 15-jarige leeftijd in het bedrijf van zijn vader werken. Hij werd opgeleid op de zetterij als leerling-handzetter en kreeg 6 cent per uur betaald bij een 48-urige werkweek. Nadat hij het handzetten onder de knie had, leerde hij vervolgens ook de zetmachine bedienen. In die tijd werden drukvormen gemaakt. Deze werden met losse loden letters samengesteld tot complete pagina's. Het handzetten ging als volgt: er werden loden letters bijeengezocht om een zetsel te maken. Die letters werden gepakt uit laden waar ze bewaard werden op soort en grootte. Met een zethaak werden letters tot woorden gemaakt en de woorden tot zinnen. De zetlijn was een hulpmiddel om letters in de haak te laten glijden. De gemaakte zinnen werden bij elkaar gevoegd in een galei. Met een zetpotlood werden ze op hun plaats gehouden en de pagina met het zetsel was de drukvorm. Deze werd daarna voorzien van inkt en vervolgens werd de tekst op papier gedrukt. Dat kon met de hand worden gedaan op een handpers, maar later werd dit veelal machinaal gedaan op een boekdrukpers die werd aangedreven door een motor. Eerst op stoom, later elektrisch. 

Op zijn eerste werkdag ging Henk meteen met zijn vader mee naar Oud-Beijerland om voor het bedrijf een Heureka vlakdruk rotatiepers te kopen. Dat is een pers waarbij handzetsel werd gebruikt. Gaandeweg leerde Henk zo het vak van zijn vader en van de medewerkers.

Henk (H.A.J.) van der Drift demonstreert een Heidelberger-machine in de handelsdrukkerij Van der Drift. (foto: Aad van der Drift)

Persvrijheid

Soms kwam de drukkerij in het nieuws. Zo werden ze op 12 juli 1934 vermeld in de krant Het Vaderland met de volgende kop: Inval in een drukkerij te Delft. Daarin is het volgende te lezen: "Gistermiddag is door den heer Oerlemans, inspecteur van de recherche te Delft met eenige rechercheurs een inval gedaan in de drukkerij van de gebroeders D. aan de Koornmarkt alhier. Deze inval geschiedde op vermoeden dat in deze drukkerij het Communistisch orgaan "De Maas echo", een kopblad van de "Tribune" gedrukt zou worden. Inderdaad bleek dit bij het onderzoek het geval te zijn. Het zetsel, benevens de copie voor genoemd blad werden in beslag genomen en proces verbaal werd opgemaakt".

Rond 1934 werd de communistische politieke stroming als staatsgevaarlijk beschouwd, doch de Katholieke familie Van der Drift liet zich in het kader van persvrijheid niet weerhouden om een blad voor hen te drukken.

De Katholieke familie Van der Drift liet zich in het kader van persvrijheid niet weerhouden om een blad voor hen te drukken.

Verzetsblaadjes

In 1938 - 1939 deed Henk van der Drift mee aan een uitwisseling van "zonen van patroons" en liep hij stage in een Zwitserse drukkerij. Vanwege de beginnende Tweede Wereldoorlog kwam hij echter weer terug naar Nederland.

Gedurende de oorlogstijd in Nederland werden bij Drukkerij van der Drift bonkaarten en drukwerk voor de "Rijksfabriekskeuken" gedrukt. De oorlog was een karige tijd maar gelukkig kon men door deze drukopdracht van de rijksvoedselvoorziening de zetters en drukkers van het bedrijf blijven betalen. Tussendoor drukten Henk en zijn broer Aad van der Drift, die ook in het bedrijf werkzaam was, enkele illegale bladen. Zo maakten ze met een ondergronds persje o.a. het ondergrondse weekblad de Toekomst voor strijdend Nederland. Ook de bladen Trouw en Parool rolden soms illegaal van de pers af. Dat kon gevaarlijk zijn in de bezettingstijd onder Duits gezag. Na de oorlog met inmiddels de diploma's uitgeverij, calculator, patroon en HBS-A op zak was Henk een allround-drukker.

Opvolging

In 1947 nam Henk van der Drift het stokje over van zijn vader A.J.M. van der Drift en werd hij, na eerst een tijdje adjunct-directeur geweest te zijn, directeur van Drukkerij van der Drift. Naast een goedlopende handelsdrukkerij zou de onderneming ook een florerend krantenbedrijf worden met o.a. huis-aan-huisbladen. Het Delftsch Advertentieblad was in 1888 door Drukkerij Waltman opgericht, doch in 1923 was het door A.J.M. van der Drift overgenomen. Rond 1949 had zoon Henk bepaalde plannen voor het Delftsch Advertentieblad, al was zijn vader daar faliekant tegen. Die vond dat hij zich meer moest gaan toeleggen op handelsdrukwerk. Maar Henk zette in de geest van de jongere generatie stug door. Onder bezieling van Henk (die inmiddels H.A.J. van der Drift genoemd werd) werd de krant omgedoopt tot de krant de Delftsche Post en in een ander jasje gestoken. In de Delftsche Post stonden niet alleen advertenties maar ook redactionele artikelen, nieuws, informatie en interviews over de stad Delft en de regio. Er volgde een modernisatie en er kwamen nog meer kranten bij zoals o.a. Groot Vlaardingen, de Maaskoerier, en het Nieuwe Stadsblad (van Schiedam). In de jaren '60 kwamen daar de kranten Groot Rijswijk en de Westland Post bij.

Modernisering

Om te moderniseren werd er in 1951 een 4-zijdige rotatiepers gekocht. Met een 4-zijdige pers kon men maximaal 4 pagina's in 1 keer drukken. Met de technische opmars werd er in 1954 een 32-zijdige MAN gekocht. Met de 32-zijdige pers drukte men in 1 keer maximaal 32 pagina's. Deze pers werd door 4 man personeel bediend. Die pers had als drukformaat een kleinere bladspiegel dan voor kranten gebruikelijk was. De krant kreeg daarmee een ander gezicht. Het kleine formaat sloeg aan. Jaren later werd er serieus onderhandeld over een 48-zijdige pers. Daarmee kon men in 1 keer maximaal 48 pagina's drukken. Deze laatste zou er uiteindelijk niet komen.
Voor het drukwerk was veel papier nodig, dus eens per week kwam van Gelder Papier met een vrachtwagen een lading enorme papierrollen brengen waardoor de hele straat de Koornmarkt vaststond. Met man en macht werd er gewerkt om de papierrollen zo snel mogelijk in het magazijn te plaatsen. Dit magazijn gevestigd aan de Koornmarkt, tussen de Gasthuissteeg en de synagoge.

Door de jaren heen ging men steeds meer van handzetten over op machinezetten. Er waren verschillende machine zetsystemen. Eén zo'n systeem was de Monotype zetmachine. Deze bestond uit twee aparte delen. Een toetsenbordmachine waarmee men gaatjes ponste in een stroken papieren band en de gietmachine die via deze geponste band het zetsel goot. Daarnaast was er ook de Ludlow gietmachine. Dat was een zetmachine die gegoten regels maakte. De loden letters waren een blok en de hele regel werd in één keer gegoten. Deze lettergietmachine werd vooral voor grotere letters gebruikt en voor koppen van kranten. Van der Drift werkte o.a. met Ludlow, maar ook met een Elrod lijnengietmachine voor het gieten van lijnen in verschillende diktes. Met gietmachines ging het drukken sneller dan met het handmatig zetten.

De uitvoering van al dit drukwerk was arbeidsintensief. Daarom was er veel personeel dat op verschillende afdelingen werkte. Er werkten o.a. drukkers, binders, handzetters, correctors, advertentieopmakers, machinezetters, inkopers, vertegenwoordigers, chefs, redacteuren, fotografen, administratiepersoneel en meer.

In 1966 zou ook Aad, de zoon van Henk, er als 17-jarige beginnen als werknemer. Aad van der Drift de 3e generatie van het familiebedrijf, ging als fotograaf naar vele locaties om het nieuws of bijzonderheden visueel vast te leggen voor de krant of voor ander drukwerk. Regelmatig ging hij op pad met journalist Aat Zandstra die zorgde voor de tekstuele verslaglegging.
Omdat de administratieve afdeling zich uitbreidde en er extra ruimte voor hun huisvesting nodig was, verwierf Van der Drift omstreeks 1960 twee panden naast de Koornmarkt 34; Koornmarkt 36 en 38.

Van boekdruk naar offset

In 1963 was Henk v.d. Drift op studiereis naar Amerika geweest. Een maand lang ging hij drukkerij in en drukkerij uit. Door deze ervaring ontstond bij hem het idee dat "offset" de toekomst had. Henk was één van de eersten in de jaren '60 in Nederland die besloot om in offset te gaan drukken op voor die tijd ultra moderne persen, die hij zelf uit Engeland haalde. Van der Drift breidde uit naar Koornmarkt 28 en 30. Daar werd de in december 1965 bestelde Suburban offset-rotatiepers van de Engelse firma Goss neergezet. Hiermee was Van der Drift de tweede onderneming in Nederland die een krant in offset-rotatie ging drukken. De eerste week in februari 1966 draaide de pers op vrijdag de ene krant nog via het oude procedé, en dinsdag de eerste in offset in de rotatiehal die iets verderop lag dan Koornmarkt 34. Het was spannend maar alles verliep meteen goed.

Offset druk is zeer geschikt voor uitgaven met hoge oplagen zoals kranten die op snel gedrukt dienen te worden. In tegenstelling tot het oude procedé, de boek- of hoogdruk, waarbij het beeld van de ingeinkte drukvorm (het zetsel) met kracht direct op het papier wordt gedrukt, wordt het inktdrukbeeld van de drukvorm bij de offsetdruk indirect op het papier overgebracht middels een rubber doek. Door de veerkracht van het rubber doek is veel minder drukspanning nodig om het beeld “over te setten” (off-set) op het papier waardoor een veel hogere kwaliteit van het drukwerk mogelijk werd. Dat is vooral te zien in de fotoafdrukken, die een hoger contrast en een scherper beeld hebben omdat nu een veel fijnere rasterliniatuur gebruikt kon worden dan bij hoogdruk mogelijk was. Offset werd voor kranten uiteindelijk de meest gebruikte druktechniek.

Directeur Henk van der Drift leidde deze groei en ontwikkeling in goede banen, samen met Jan van Haagen en Bertus Nooijen. Zij volgden met zijn drieën een klein-offset drukkers cursus in Utrecht. In 1966 behaalden ze daar hun diploma. Daarmee werd de basis gelegd voor een grote offset rotatiedrukkerij. Het werd een krantenbedrijf dat zijn weerga niet kende. De formule sloeg aan en er werden steeds meer kranten uitgegeven door Van der Drift. Ook werden de omvangen steeds groter, waardoor de maximale omvang die de pers aan kon, regelmatig werd bereikt. Eerst was het 40 pagina's, daarna kon het 48 pagina's zijn. Uiteindelijk werd besloten dat er een tweede offsetpers bij moest komen; het bedrijf groeide uit zijn jasje.

In 1970 ging Henk van der Drift een samenwerking aan met de Sijthoff Pers voor de uitbreiding van de drukkerij. Dat gebeurde in de Plaspoelpolder in Rijswijk waar de Sijthoff Pers destijds een nieuwe (hoog)drukkerij bouwde voor de productie van o.a. de Haagsche Courant, de belangrijkste uitgave van de Sijthoff Pers. De tweede enkelbrede offsetpers voor Van der Drift was een nieuwe Goss Urbanite die in een speciale neerzethal in de Plaspoelpolder werd geplaatst. Ook de Suburban uit de oude rotatiehal op de Koornmarkt 28 en 30 werd in de nieuwe rotatiehal geplaatst.

Drukkerij van der Drift kreeg er dus een locatie bij. Sommige personeelsleden werden omgeschoold en er werd nieuw personeel geworven, speciaal voor de offset-rotatiedrukkerij in Rijswijk. Op deze locatie hield men zich vooral bezig met het drukken van kranten. Op de oude locatie in de Molsteeg in Delft bleven de "oude" drukmachines, zoals bijvoorbeeld een Heidelberger in gebruik. Daar werd sindsdien dus alleen nog handelsdrukwerk gemaakt.

De Randstad Edities


Drukkerij Van der Drift en zijn uitgeverij voor de kranten die inmiddels Randstad Edities werd genoemd breidde uit. Men drukte al de Delftse Post, Groot Vlaardingen, de Maaskoerier, het Nieuwe Stadsblad (van Schiedam), Groot Rijswijk en de Westland Post. Daarbij kwamen toen ook Wegelings weekbladen in Rotterdam die van de persen van Van der Drift rolden. Dordrecht en Zwijndrecht en andere bladen in de Randstad volgden. Allen werden uitgegeven onder de noemer Randstad Edities. Op de kranten verscheen het symbool "R" van Randstad Edities. In 1972 ging een half miljoen huis-aan-huisbladen wekelijks de deur uit onder de noemer van Randstad Edities. Die werden in het grootste deel van de provincie Zuid-Holland verspreid. Naast het drukken van de Randstad Edities verzorgde Drukkerij van der Drift B.V. ook de krantproductie voor diverse andere bedrijven.

Intrede van de computer

Een nieuwe ontwikkeling aan de Koornmarkt 34, 36 en 38 was dat het bedrijf daar "computerrijp" gemaakt werd. De administratie ging met computers werken en later volgden ook de redacteuren en enkele anderen. Waar eerder de redacteuren hun verhaal op de typemachine tikten konden ze nu hun verhaal meteen via de computer invoeren. Door de automatisering had men minder personeel nodig en een ontslagronde volgde in de verschillende takken van het bedrijf.

Op 1 september 1980 ging de toen 63-jarige Henk v.d. Drift met pensioen. Tom Bakker, die inmiddels al 10 jaar als adjunct directeur met Van der Drift de directie voerde, nam de leiding over als directeur van Drukkerij van der Drift. Ter ere van het afscheid van Henk bij Drukkerij van der Drift werd hij geïnterviewd voor de krant van 26 september 1980. In dit gesprek vertelde hij dat hij ook stopte met zijn directeurspost bij de handelsdrukkerij van Sijthoff Pers. Wel bleef hij daar gedelegeerd commissaris.

Verhuizing van het hoofdkantoor

Begin jaren '80 verhuisden de meeste afdelingen van de Koornmarkt en Molsteeg naar het pand in de Plaspoelpolder in Rijswijk, dat vanaf toen het hoofdkantoor werd. Eén vestiging voor de afdelingen redactie en acquisitie bleef achter in Delft. De redactie bestond uit journalisten, verslaggevers, bureauredacteuren, de afdeling opmaak en de persfotograaf. Zij waren gezamenlijk verantwoordelijk voor verhalen, interviews en andere belangrijke informatie voor de krant. De acquisitie bestond uit medewerkers die nieuwe klanten en opdrachten wierven voor advertenties in de krant. Daarnaast onderhielden zij contact met vaste klanten. Zo konden adverteerders en mensen die iets bijzonders voor de krant te melden hadden nog steeds terecht in Delft.

Ook op andere plaatsen in Zuid-Holland waren vestigingen waar de redactie en acquisitie van de betreffende regionale krant gezeteld was. Het meeste handelsdrukwerk werd ondergebracht bij de handelsdrukkerij van Sijthoff Pers of werd afgestoten en men ging zich meer focussen op de productie van kranten. En dat ging goed. In 1984 werd het volgende opgetekend: "Randstad Edities (van Drukkerij van der Drift) exploiteert een 40-tal huis-aan-huisbladen met een wekelijkse oplage van 1 miljoen. Het verspreidingsgebied ligt in de provincie Zuid-Holland. De redactie en acquisitie worden verzorgd vanuit 15 vestigingen in de provincie. De andere afdelingen zoals directie, administratie en het rekencentrum zijn gecentraliseerd in Rijswijk. Drukkerij van der Drift maakt als zelfstandig opererend bedrijf deel uit van Sijthoff Pers te Rijswijk".

 

Verschuivingen in de krantenwereld

Sijthoff Pers N.V., een familiebedrijf dat in 1883 was opgericht, had vanwege uitbreiding vanaf 1971 zijn drukkerij in de Plaspoelpolder in Rijswijk gevestigd. Ook het hoofdkantoor zou volgen. Op 14 mei 1981 werd het hoofdkantoor in de Plaspoelpolder officieel geopend door prins Claus. Het gebouwencomplex in de Plaspoelpolder omvatte toen een blokkentoren met de bijnaam de 'eierdoos'. Hierin waren de kantoren gevestigd.

Deze blokkentoren stond op een lang vijflaags gebouw waarin het bedrijfsrestaurant, de technische afdeling (administratief en technische rekencentrum), de zetterij, en de krantenredacties van Sijthoff Pers gevestigd waren. Achter het gebouw bevond zich de expeditieruimte. Op het terrein bevonden zich ook de drukkerijhallen van de Sijthoff Pers waar o.a. de Haagsche Courant gedrukt werd. En tegen één zo'n hal was de drukkerijhal van Drukkerij van der Drift gebouwd waar o.a. de kranten van Randstad Edities werden gedrukt. Ook waren daar sinds begin jaren '80 de kantoren van Van der Drift gehuisvest.

In een krant van juli 1984 is te lezen dat de Sijthoff Pers één van de vijf grootste dagblad uitgeverijen van Nederland was, voornamelijk georiënteerd op provincie Zuid-Holland. Zij gaf o.a. uit de Haagsche Courant, de Delftsche Courant, de Westlandse Courant, de Goudsche Courant en het Economisch Dagblad uit en voerde de redactie van het Rotterdams Nieuwsblad. Als moedermaatschappij gaf zij in samenwerking met Westerpers B.V. de volgende kranten uit: Het Binnenhof en de Leidse Courant. Daarnaast werden in samenwerking met Van der Drift B.V. te Rijswijk een 40-tal huis-aan-huisbladen verspreid in Zuid-Holland onder de merknaam Randstad Edities. Eind jaren tachtig, begin negentiger jaren kreeg de Sijthoff Pers te maken met de economische teruggang. Het krantenconcern Sijthoff Pers N.V. werd rond 1994 overgenomen door Wegener Media.

De Delftse Post die zich onder bezieling van Henk van der Drift ontwikkelde en één van de kranten van de Randstad Edities was werd ook ondergebracht bij Wegener Media B.V. Na langere tijd onderdeel van Wegener Media B.V. geweest te zijn werd de Delftse Post vanaf januari 2016 onderdeel van de Persgroep Nederland B.V. In september 2019 veranderde de Persgroep Nederland B.V. haar naam naar DPG Media. Het krantenbedrijf de Persgroep Nederland groeide steeds meer uit tot een internationaal multimediabedrijf. Vandaar de naamsverandering naar DPG Media, dat een internationalere klank had.

De Delftse Post, ooit een dikke krant die meerdere keren per week verscheen, werd de laatste jaren nog maar 1 keer per week verspreid in een veel dunnere uitgave. Daarnaast deed ook de digitale krant zijn intrede. Op 4 augustus 2021 maakte de Delftse Post publiekelijk via de krant bekend dat per 1 september 2021 het doek voor deze krant zou vallen. Al enige tijd daarvoor deed uitgeverij DPG Media al zijn huis-aan-huis kranten van de hand. Dat betekende dat op 1 september 2021, na 133 jaar, de krant de Delftse Post ophield met bestaan.

  • Met dank aan Mattie Mostert, een oud-medewerker van Drukkerij van der Drift, die enige informatie omtrent dit onderwerp heeft verschaft.

Over de auteur

Carla van der Drift haar opa was een neef van A.J.M. van der Drift, de oprichter van drukkerij/uitgeverij Van Der Drift. Zij heeft hem niet gekend, maar raakte wel geïnspireerd door het mediabedrijf doordat de krant de Delftse Post bij haar thuis altijd op de deurmat viel. Later zou zij ook werkzaam zijn bij de media in o.a. fotojournalistiek bij de krant de Delftse Post.

0 reacties

Plaats een reactie

Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?

Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.

Ontvang de laatste verhalen in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.