Hindoetempel in een zijstraat: Sri Shiv Mandir in Rotterdam

Schaafijs uit de lucht

‘De meest onzichtbare tempel ooit, zo zijn we wel genoemd’, vertelt Prem Harinarain. Hij is een van de kinderen van de stichters. Samen met zijn zus Chitra, zijn jongste broer Akash en diens dochter Juliet doen ze de ontstaansgeschiedenis van deze mandir (tempel) uit de doeken. ‘Onze ouders kwamen in het voorjaar van 1971 naar Nederland. We waren toen al met acht kinderen, nummer negen is hier geboren. De oudste was zestien jaar, de jongste drie maanden. We kwamen terecht in Kralingen, waar we de buren werden van Bep van Klaveren, de bokser.’

Het beeld dat vooral de kinderen van Nederland hadden, klopte niet helemaal met de werkelijkheid. Prem: ‘Ons was verteld dat je hier de appels gewoon van de bomen kon plukken. Dat viel een beetje tegen, want dat was in Rotterdam helemaal niet zo. Een appel was in Suriname voor ons echt een traktatie. Als vader zijn loon had gekregen, nam hij voor ons een appel mee – één appel. Die appel ging in plakjes zodat we allemaal een schijfje hadden. Het verhaal ging ook dat het in Suriname populaire schaafijs in Nederland in de winter gewoonweg uit de lucht viel. Je hoefde maar wat sneeuw op te vangen en je had gratis schaafijs… Zo werden we als kinderen gelokt door gouden bergen.’

Veel tijd om zich daarover te verbazen had het gezin Harinarain niet. Vader en moeder gingen meteen aan het werk en iedereen leerde zo snel mogelijk Nederlands. Volgens Prem was daar geen enkele discussie over. ‘Er zit echt bij ons ingebakken dat je wat moet bereiken, dat je iets moet doen met je leven. Het was van begin af aan de bedoeling dat we goed zouden integreren, en dat deden we dan ook.’ Dat nam niet weg dat de omgang met andere Surinaamse hindoes wel gemist werd. De hindoegemeenschap was in 1971 nog heel erg klein. ‘Het was echt bijzonder als je iemand op straat zag die hindoe was’, aldus Prem. ‘Ik herinner mij nog wel dat ik een keer een hindoestaan had zien lopen en dat thuis vertelde. Mijn vader ging dan ’s avonds na zijn werk rondjes door de wijk lopen in de hoop dat hij hem tegenkwam. Er was grote behoefte aan samenzijn.’

De gemeenschap groeide flink toen Suriname in 1975 onafhankelijk werd. Surinamers hadden tot die tijd als vanzelf de Nederlandse nationaliteit, daarna niet meer. Spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen, onzekerheid over de politieke toekomst en grote werkloosheid zorgden voor onrust. Omstreeks 1980 hadden ruim 150.000 Surinamers de sprong naar Nederland gewaagd.

Van buurthuis naar tempel

Vader Harinarain organiseerde samenkomsten voor Surinaamse hindoestanen waar al snel dertig tot veertig mensen op af kwamen. Hij begon daarmee in de Javastraat, in buurthuis Jaffa. Later verhuisde de club naar Crooswijk, in wat nu De Tamboer is. Volgens Prem was er toen al veel belangstelling om ook het hindoestaanse geloof samen te beleven, iets waar het lot zijn vader nog een zetje voor gaf. ‘Onze vader werkte als apothekersbediende in het Bergwegziekenhuis, maar werd na een hartinfarct in 1975 afgekeurd. Thuiszitten was niets voor hem, dus toen opende hij een toko in de Gerrit Jan Mulderstraat, hier in Rotterdam-West. Dat was een schot in de roos. Het was de derde toko van Rotterdam en de vraag nam dag na dag toe. Hij verkocht niet alleen levensmiddelen, maar ook traditionele kledij en alle zaken die voor religieuze rituele handelingen nodig zijn. Het was een soort Bijenkorf voor hindoes in het klein. Zijn hart bleef echter voor problemen zorgen. In 1979 kreeg hij nogmaals een hartinfarct, dat hij maar op het nippertje overleefde. Toen hij daarvan was opgeknapt stond voor hem vast dat hij een tempel moest openen. Het hindoeïsme is in vergelijking tot sommige andere religies minder hiërarchisch. Iedereen kan een huistempel beginnen, maar tot dan toe had niemand in Nederland dat nog gedaan.’

‘De Gruyter was uit het pand in de Nozemanstraat vertrokken en de televisiezaak die daarna kwam was al binnen een paar maanden failliet. Dat was voor onze vader een teken dat hij dit pand moest kopen. Op de begane grond kwam de winkel, boven konden we wonen en in de ruime kelder kreeg de verlangde tempel een plek. Het was te danken aan zijn karma dat hij hier iets kon beginnen. We zitten hier dus in het voormalige magazijn van De Gruyter. Eerst was de ruimte smaller, toen zat hier ook nog de ketelkamer met een enorme tank.’

Er is sindsdien wel een en ander veranderd, legt Prem uit. ‘De mandir was meteen een groot succes. Al snel bleek er te weinig ruimte om iedereen te ontvangen en moesten we noodgedwongen veel zitplaatsen op de grond maken. Of op z’n Hollands gezegd “we zaten als haringen in een ton”. Dat ging wringen met de wetgeving voor veiligheid. Om dat op te lossen is er een nooduitgang gebouwd en is de tempel aangepast aan alle eisen.’

De mandir was van meet af aan zelfvoorzienend, zo verzekert Akash, degene die nu verantwoordelijk is voor het pand. ‘Onze vader en moeder hebben het opgezet als een particulier initiatief, en dat is het nog steeds. We bestaan nu ruim veertig jaar en hebben nog nooit onze hand hoeven ophouden. Bij een viering is er aan het eind altijd een lofzang, een aarti. Dan wordt rondgegaan met een speciaal bakje. Daar kan ieder die iets kan missen een gift in doen. Dat kan 10 cent zijn of 10 euro. Wij runnen daarmee als familie de tempel, maar in feite is ’ie van de gemeenschap. We doen het samen.’

Hindoeïstische rituelen

Binnen het hindoeïsme vormen drie belangrijke goden samen een eenheid: Brahma (schepper), Vishnu (beschermer) en Shiva (verwoester). Gezamenlijk staan ze voor reïncarnatie, de wedergeboorte, en daarmee voor de cyclus van alles. Naast dit drietal zijn er nog vele anderen goden, waarvan zo’n twintig een plek hebben gekregen op het altaar in Rotterdam. De beelden hebben alle hun eigen kenmerkende details en zijn gemaakt volgens voorschriften uit de heilige Vedische geschriften.

Tweemaal in de week worden er in deze tempel bijeenkomsten georganiseerd. ‘Op zondag beginnen we vroeg’, waarschuwt Chitra. ‘De mandir gaat om 8 uur open en om 9 uur starten we met de pooja, het offeren aan de goden. Een offer kan bestaan uit allerlei zaken, er staat hier bijvoorbeeld een schaal met onder andere kurkumapoeder, een stukje touw en een handje rijst. Die offers worden onder het zingen van mantra’s, heilige gebeden, aangeboden. Je kunt ook iets anders offeren, dat is een individuele keuze. Net zoals je zelf uitkiest aan welke god je offert. Je aanbidt degene waar je jezelf het meest in herkent of die jou om welke reden dan ook het meest aantrekt. Hindoes kunnen ook altijd persaad offeren. Dat kan van alles zijn en kan voor van alles dienen. Als je steun wilt bij ziekte of omdat je net voor een examen zit. Zo’n offer bestaat altijd uit zoetigheid. Na afloop wordt het offer verdeeld onder de gasten.’

Prem vertelt hoe een gewone viering onder leiding van een pandit eruitziet. ‘Een pandit is een hindoepriester uit de kaste van de Brahmanen. Hij verricht tijdens de dienst zowel de offerhandelingen als de preek. Hij verzorgt onder meer de katha, het zingen van de heilige geschriften, en er worden kirtans en bhajans gezongen. De pandit zingt voor en de gemeente zingt als een koor na. Het zijn ook echt melodische teksten met veel cadans, geschreven als gedichten. Bij ons worden de gezangen begeleid met het harmonium en de dholak (trommel). Het harmonium is een instrument waarvan de toonladder in oorsprong uit Duitsland komt, die is daar uitgevonden. Vervolgens is het instrument door de Indiërs ontwikkeld tot wat het nu is: zowel een snaarinstrument (piano) als een accordeon met blaasbalg. Het geeft daardoor een uniek eigen geluid.’

Een andere vaste bijeenkomst is op dinsdagavond, zo legt Akash uit: ‘Dan wordt er gelezen en gezongen uit de Ramayan, een honderden jaren oud boekwerk met verzen en verhalen. Meestal een wat kleiner groepje geïnteresseerden gaat daarna met elkaar in gesprek over deze heilige geschriften.’ Naast de wekelijkse bijeenkomsten zijn er talloze feesten, waarvan Holi waarschijnlijk bij velen het bekendste is. De dag voorafgaand aan Holi wordt een brandstapel aangestoken om te symboliseren dat het goede het kwade overwint. Op de feestdag zelf werpen mensen elkaar gekleurd poeder toe. Niet alleen bedoeld om het er vrolijk uit te laten zien, maar om hiermee gelijkheid te creëren. Er is die dag geen verschil meer te zien tussen jong of oud, arm of rijk, gelovig of niet. De daaropvolgende optocht door de stad met praalwagens en muziek is voor velen het hoogtepunt.

‘Vrijwel alle goden hebben hun eigen feesten’, verklaart Prem de goed gevulde kalender. ‘Een belangrijke feestdag is Maha Shivratri, de grote nacht van Shiva. In februari of maart (in de nacht die voorafgaat aan de nacht van de nieuwe maan) houden hindoes na een dag vasten een nachtwake bij het beeld van Shiva. Iedereen is prachtig uitgedost in traditionele feestelijke kledij, ook de beelden zijn aangekleed met kleurrijke gewaden en behangen met bloemenkransen.’

Verweven met het Hollandse

‘Nog steeds bestaat zo’n 80 procent van onze bezoekers uit Surinaamse hindoestanen’, vertelt Akash. ‘Daarnaast komen er Indiërs, expats bijvoorbeeld die hier in Rotterdam een plek zoeken om hun geloof te belijden. Maar ook Nederlanders weten ons te vinden. We ontvangen vaak leerlingen van basisscholen, van middelbare scholen en ook wel studenten theologie. Het is opvallend om te zien dat vooral Turkse en Marokkaanse kinderen beter begrijpen wat ze bij ons zien. Als ze iets raar of vreemd vinden, leggen we uit dat deze tempel voor ons is wat voor hen de moskee is. Dan is het meteen duidelijk. Veel Nederlandse kinderen hebben daar geen beeld bij. Dan kun je wel vertellen dat het zoiets is als een kerk, maar die kennen zij vaak niet meer als een plek waar ze wekelijks samenkomen.’

Prem benadrukt dat de gemeenschap voor iedereen openstaat, ook omdat het van belang is om te laten zien wat er in de mandir gebeurt. ‘We werken bijvoorbeeld met een aantal activiteiten samen met APNA, een maatschappelijke Hindoestaanse overkoepelende organisatie die in 1996 werd opgericht voor het Rotterdam-Rijnmondgebied. Doel is om zowel de Nederlandse samenleving te versterken als onze eigen identiteit te behouden. De feesten Holi en Divali zijn inmiddels al echt Rotterdams erfgoed, maar ons geloof omvat zoveel meer. Dat mogen we best wat meer uitdragen. Als hindoes zijn we vaak té goed geïntegreerd. We zijn heel adaptief ingesteld, maar daardoor soms onzichtbaar. Kijk naar onze tempelentree – daar loop je toch zo voorbij? Het laat maar zien dat we heel erg verweven zijn met het Hollandse.’ Akash vult daarop aan: ‘Je kunt hier alleen terecht als er iemand aanwezig is. Dat levert weleens onbegrip op. Mijn naam en telefoonnummer staan op de gevel. Ik word regelmatig gebeld door mensen die voor de deur staan en erin willen, maar ja – dat gaat niet. Wij werken allemaal. Mensen moeten maar terugkomen op dinsdag of zondag, tijdens de openingstijden. En ja, dat is ook echt Nederlands natuurlijk.’

Een keer binnenkijken? Belangstellenden zijn welkom om een dienst of een feest bij te wonen. Meer informatie vind je op de website.