Spoorloos: drie voormalige treinstations

In de negentiende eeuw werden overal in ons land spoorwegen aangelegd. Langzaamaan groeide het personenvervoer en werden er steeds meer treinstations gebouwd waar passagiers een kaartje konden kopen, in wachtruimtes konden wachten op de volgende trein of iets konden nuttigen in de stationsrestauratie. De eerste stations waren eenvoudige houten gebouwtjes, later kregen de gebouwen meer allure en waren vaak beeldbepalend voor een stad of dorp. Sindsdien zijn spoorlijnen opgeheven, trajecten verlegd en werden stations afgebroken of kregen ze een nieuwe bestemming.

Op de Wikipediapagina met een lijst van voormalige spoorwegstations staan alleen bij Zuid-Holland al meer dan honderd. In dit artikel reizen we langs drie voormalige treinstations: station Hoek van Holland Haven dat wacht op een nieuwe bestemming, station Pijnacker dat in 2011 is afgebroken en station Nieuwerkerk aan den IJssel dat al enkele decennia een horecafunctie heeft.

Station Hoek van Holland Haven

“Wij vinden dat het station behouden moet blijven en liefst nog dat het wordt gerestaureerd,” zegt Henk van der Lugt, voorzitter van Historisch Genootschap Hoek van Holland. Het stationsgebouw Hoek van Holland Haven, dat in 1893 werd geopend samen met een terminal van de veerdienst naar Harwich, ziet er verwaarloosd uit. Meer dan een eeuw lang was het hier een komen en gaan van passagiers die van de veerdienst uit Harwich overstapten op de boottrein die hen naar alle hoeken van Europa voerde. Toen in 2017 werd begonnen met het ombouwen van de spoorlijn van Rotterdam-Centraal naar Hoek van Holland, werd het station gesloten.

Station Hoek van Holland Haven was niet het eindstation van de spoorlijn. Al in 1893 was de lijn doorgetrokken voor de bevoorrading van het Fort aan de Hoek van Holland. In de jaren twintig van de vorige eeuw kwam de badcultuur op en werd station Hoek van Holland Strand gebouwd. De trein reed oorspronkelijk alleen ’s zomers naar dit station, later ook in de andere seizoenen een paar keer per dag.

Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal passagiers snel toe en was uitbreiding noodzakelijk. Het nieuwe gebouw, dat naast het oude station kwam te staan, werd ontworpen door Sybold van Ravesteijn, een architect die veel treinstations op zijn naam heeft staan. Dat er op de plek waar gebouwd moest worden nog een bunker van de Atlantik Wall stond, deerde niet. In het nieuwe gebouw, dat over de bunker heen werd gebouwd, kwamen de kantoren van de Stoomvaart Maatschappij Zeeland, de firma Hudig & Pieters en de douane. Hudig & Peters was het agentschap van de achtereenvolgende Engelse spoorwegmaatschappijen die samen met de Stoomvaart Maatschappij Zeeland de veerdienst op Harwich onderhielden. Zowel de Zeeland als de scheepvaartafdeling van de Engelse spoorwegen zijn in 1989/1990 overgenomen door de Stena Line. Op het kantoorgebouw kwam, aan de kant van de Nieuwe Waterweg, een beeldengroep van Jo Uiterwaal met als thema scheepvaart. Het gebouw van Van Ravesteyn ligt tegenwoordig verstopt achter de terminal van de Stena Line en is alleen zichtbaar voor wie met de auto de ferry naar Harwich oprijdt.

De dienstregeling van 1966 laat zien op welke treinen je kon stappen: de Loreley Express die via Frankfurt en München naar Rome reed, de Rheingold Trans-Europa Express die uiteindelijk ook Rome bereikte, de Holland Scandinavia Express die naar Kopenhagen reed. Henk van der Lugt heeft één keer een internationale trein naar Hoek van Holland genomen. “Ik werkte toen als loods en als het slecht weer was, moest je op het schip blijven. Zo kwam ik terecht in Bremen en ben met de trein terug naar huis gegaan. Het was een lange zit.” 

Ook wie naar Moskou wilde, kon in Hoek van Holland opstappen. Een paar keer per week was er een slaaprijtuig van de Sovjetspoorwegen, dat uiteindelijk in Moskou arriveerde.

Omdat steeds meer mensen een auto hadden en de autoferry naar Harwich namen, verdwenen de internationale lijnen meer en meer. Bijna een eeuw na de opening van het station vertrok er op 22 mei 1993 de laatste internationale trein, de Hoek-Warszawa Express. De ombouw van treinspoor naar metrolijn duurde veel langer dan gepland, maar in 2023 kon eindelijk metrostation Hoek van Holland Haven worden geopend. Het ligt iets westelijker dan het treinstation.

De toekomst van het oude station is onzeker. In wat eens de stationsrestauratie was, zit tegenwoordig een Japans restaurant. Een groep kunstliefhebbers heeft een plan ingediend om van het stationsgebouw uit 1893 een cultureel ontmoetingscentrum te maken, maar er gaan ook geruchten dat er plannen zijn het om te bouwen tot een hotel. Henk van der Lugt: “We hopen dat er snel een beslissing wordt genomen, want het ziet er nu niet uit. Het gebouw maakt deel uit van de geschiedenis van Hoek van Holland, we moeten er zuinig op zijn.” 

Station Pijnacker

Tot verdriet van veel Pijnackenaren is het karakteristieke witte stationsgebouw in deze plaats in 2011 afgebroken. Trude Rutten van het Historisch Genootschap Oud-Pijnacker: “Er is actie gevoerd, er zijn overleggen geweest, erfgoedvereniging Heemschut wilde het gebouw op de monumentenlijst en heeft bezwaar gemaakt tegen de sloopvergunninger. Er zijn zelfs plannen gemaakt om het gebouw te verplaatsen of te herbouwen, maar niets heeft geholpen.”

Station Pijnacker lag aan de Hofpleinlijn die in 1907-1908 in gebruik werd genomen. De lijn liep van Rotterdam naar Scheveningen en was de eerste elektrische spoorlijn van ons land. De eindstations Rotterdam Hofplein en Scheveningen Kurhaus waren indrukwekkende gebouwen in art-nouveau stijl. De stationsgebouwen op de tussenliggende stations waren kleiner en eenvoudiger. Ontwerper van het stationsgebouw van Pijnacker was J.J.L. Bourdrez. Ook andere stationsgebouwen aan de Hofpleinlijn waren van zijn hand, zoals Rodenrijs, Berkel en Nootdorp-Veenweg. De gebouwen waren vrijwel identiek. Vriendelijke witte gebouwen met een laag aflopend pannendak met dakkapellen.

Het stationsgebouw van Pijnacker werd in 1908 geopend. In 1912 werd met de Boerenbond van Pijnacker overeengekomen in de linker bermsloot een spoorweghaven aan te leggen. Op deze manier konden tuinders hun producten die ze met de schuit aanvoerden, gemakkelijk overladen op de trein. Nadat in 1915 vlak naast het station een groenteveiling werd aangelegd nam het goederenvervoer toe. Meer dan de helft van de vracht was bestemd voor Duitsland.

In 2000 viel het besluit dat de Hofpleinlijn een metrolijn moest worden. Dit betekende het einde van het station van Pijnacker. In 2006 werd het gesloten en in 2011 werd het gebouw, na vele protesten, gesloopt. Even waren er plannen om het elders opnieuw op te bouwen, maar inmiddels is het bouwmateriaal verdwenen. Ook het veilingterrein naast het station is verleden tijd. Het is nu een nieuwbouwwijk.

Trude Rutten: “Vanaf mijn elfde nam ik de trein naar de middelbare school in Rotterdam, ik kwam dus bijna dagelijks in het station. In de wachtkamer stond een oliekachel met een mooie schouw met geglazuurde stenen. Aan beide kanten van de kachel stond een houten bank en in het midden stond een ronde tafel met stoelen. Het gebeurde vaak dat het helemaal vol zat."

Station Veenweg was in 1960 al gesloopt, het stationsgebouw van Rodenrijs is een pannenkoekenrestaurant. In het restaurant staan nog een paar oude borden met de naam van het station. Het station van Nootdorp is verbouwd tot twee woonhuizen.

Trude Rutten: “Het is jammer dat het station weg is, het hoorde gewoon bij Pijnacker, iedereen maakte er gebruik van.”

Station Nieuwerkerk aan den IJssel

Wie over de ’s-Gravenweg van Capelle aan den IJssel naar Nieuwerkerk aan den IJssel fietst, moet op een gegeven moment een rotonde nemen om de Schielandweg ofwel de N219 over te steken. Hier kruiste tot 1953 de ’s-Gravenweg de spoorlijn tussen Rotterdam-Maas en Utrecht. In de volksmond heette de kruising de Scheve Overweg. Midden op de rotonde staat een monument dat bestaat uit rails en spoorbomen en een stukje klinkerweg. Rails en klinkerweg kruisen elkaar in een hoek van ongeveer 45 graden, vandaar de bijnaam. Vlakbij deze overweg en het Ouderkerkslaantje was nog een halte voor de inwoners van Ouderkerk aan den IJssel. Even verderop, op de hoek van de Kerklaan en de N219 staat het voormalige station van Nieuwerkerk, nu een restaurant. Het gebouw dateert van 1908. Voor die tijd, van 1855 tot 1908, stond hier een van hout opgetrokken station.

Het station uit 1908 sloot zijn deuren in 1935. De concurrentie van busdiensten was zo groot dat er op het traject geen reizigersvervoer meer was. Het station werd alleen nog gebruikt voor goederenvervoer en goederenopslag.

Na de Tweede Wereldoorlog werd meer naar het westen een spoor aangelegd op een nieuwe spoordijk tussen Rotterdam-Noord en Nieuwerkerk zodat het kon aansluiten op het nieuwe station Rotterdam-Centraal. De nieuwe spoorlijn werd in 1953 in gebruik genomen. Op het voormalige spoortracé werd de N219 aangelegd. Pas in 1971 kreeg Nieuwerkerk weer een eigen treinstation.

Het gebouw uit 1908 heeft onderdak geboden aan een kleuterschool en is in gebruik geweest door gemeentewerken. Tegenwoordig is het een restaurant. Aan de buitenkant hangt, aan de kant waar het perron was en waar nu de N219 loopt, een stationsklok. Op de voorgevel en zijgevel staat de naam van het station: Nieuwerkerk. Binnen herinneren alleen de steentjes in het plafond van de hal en een stuk muur met witte en gouden sierstenen aan het station van weleer. Het gebouw werd in 2017 aangewezen als een gemeentelijk monument.

Met dank aan:

• Historische Vereniging Nieuwerkerk aan den IJssel
• Historisch Genootschap Oud-Pijnacker
• Historische Genootschap Hoek van Holland

Verder lezen:

• Op de website Retours staat een uitgebreid artikel met veel beeldmateriaal over station Hoek van Holland Haven
• Smit, J.F. ‘Rotterdam Hofplein - Den Haag - Scheveningen Kurhaus’ (Rotterdam, 1989)