Het Zuid-Hollandse handelsnetwerk in de Middeleeuwen

Grotere nederzettingen als Dordrecht, Delft, Leiden, Gouda, Vlaardingen, Brielle en Rotterdam, kregen stadsrechten en soms ook andere privileges. Zo kreeg Dordrecht naast het stadsrecht ook het ‘stapelrecht’: passerende handelaren waren verplicht hun goederen in Dordrecht op te markt te brengen. Het stapelrecht maakte Dordrecht tot de belangrijkste handelsstad in zuidelijk Holland.

Onderlinge concurrentie

Over de grote en kleinere rivieren rondom Dordrecht was veel handelsverkeer. De steden beconcurreerden elkaar hevig, en ruzieden constant over handelsroutes en -privileges, zoals het Dordtse stapelrecht en het tolrecht van Gouda. Deze stad lag aan de belangrijkste waterroute van zuidelijk Holland naar het noorden; schippers moesten hier belasting (tol) betalen aan de graaf. Dordrecht verloor haar overwicht vanaf de vijftiende eeuw. Het zwaartepunt van de handel verplaatste zich toen naar het westen van het Maasmondgebied.

Handelsroutes over water en land

De aanleg van de Rotterdamse Schie, die vanaf de veertiende eeuw de steden Rotterdam en Delft met elkaar verbond, vormde een belangrijke verbetering van de lokale infrastructuur. Via deze Schie en de Vliet (het oorspronkelijk door de Romeinen aangelegde kanaal tussen Rijn en Maas) konden schepen via Delft en Den Haag naar Leiden opvaren. Hieronder is de beroemde Kaart van de drie Schieën afgebeeld, die in 1512 werd gemaakt naar aanleiding van een juridisch conflict tussen Delft en Rotterdam.

Er waren ook handelsroutes over land. De drukste daarvan liepen vanuit Vlaardingen langs de binnenrand van de duinen naar het Noorden, en vanuit Utrecht langs de Oude Rijn naar het westen. De groeiende economie van Holland deed de behoefte ontstaan aan regelmatige verbindingen tussen de steden. Aldus ontstond de ‘beurtvaart’: zeilschepen die op gezette tijden over vaste vaarroutes voeren. In de zeventiende eeuw ontstond voor het vervoer van post en personen een alternatief dat minder weersafhankelijk was: door paardenkracht voortgetrokken trekschuiten.